Kos Zwyczajny to średniej wielkości ptak częściowo wędrowny z rodziny drozdów.
Stosunkowo długi ogon i krótkie skrzydła, upierzenie jednolicie czarne, bez tęczowego połysku z wyróżniającym się żółtym dziobem z czarnym końcem, jesienią staje się brązowy, starsze osobniki mają dziób pomarańczowy (zwłaszcza wiosną). Podobnego koloru jest obrączka oczna. Pełni on funkcje sygnalizacyjne pomiędzy osobnikami tego samego gatunku. Wokół oka ma nagą żółtą obrączkę, a sama tęczówka jest ciemnobrązowa. Samica oliwkowobrązowa z niewyraźnymi brązowymi plamkami na szarym spodzie i rozjaśnieniem na podgardlu, dziób brązowy, na gardzieli różowy odcień. U obu płci nogi ciemnobrązowe. Młode podobne do samicy, ale bardziej brązowe i więcej nakrapiane na spodzie ciała. Mają początkowo ciemny dziób, który żółty staje się dopiero w drugim roku życia. Niedojrzałe samce są matowoczarne. Rozróżnienie zatem płci i wieku w terenie nie przysparza większych problemów. Obie płci mają podobną wielkość.
Kos występuje w lasach całego kraju, na zachód od Wisły bardzo częsty w parkach i ogrodach. Europejskie leśne ptaki (poza osobnikami z miast) pochodzące z północnej i wschodniej Europy zimują na południowym zachodzie Europy w rejonie śródziemnomorskim, azjatyckie – na południe od lęgowisk. Miejskie kosy odlatują tylko sporadycznie, zwykle wybrane samice i tegoroczne, młode ptaki. Przeloty w marcu i kwietniu oraz październiku i listopadzie. Populacje miejskie są osiadłe, zimą przenoszą się niektóre do lasów. Wyróżnia się 15 podgatunków. Część ptaków zimuje w polskich miastach, środkowoeuropejskie, synantropijne obecnie, ptaki są częściowo wędrowne i spotkać je można w prawie wszystkich siedliskach od lasów po bezdrzewne centra miast.
Pożywienie Kosa stanowią: owady, dżdżownice, ślimaki, w zimie również odpadki na śmietnikach i ziarna oraz miękkie owoce, w tym jagody różnych drzew i krzewów (jarzębiny, głogu, cisu, jemioły, czarnego bzu itp.). Populacje miejskie są prawie wszystkożerne, w zimie chętnie korzystają z karmników.
Dieta zwierzęca dominuje wiosną. Żerują wtedy na bezkręgowcach na ziemi lub wydziobują dżdżownice spod niej, jak i spomiędzy liści. Poruszają się krótkimi skokami co chwilę przystając, aby rozejrzeć się lub wypatrzeć zdobycz.
Gniazdo kosa to koszyk uwity z mchu, suchych liści, korzonków i źdźbeł wylepiony ziemia, gniazdo zbudowane na bardzo różnej wysokości krzewów i drzew, mieście, oprócz drzew w parkach, żywopłotach i ogrodach, również w załomach murów i innych miejscach przypominających półdziuple. W mieście kosy wykorzystują też znalezione odpadki: kawałki sznurka, papieru, folii. Rzadko gnieździ się bezpośrednio na ziemi. W miastach gniazda nie są często niczym osłonięte, co jest łatwo zauważalnym łupem dla drapieżników (których jednak nie jest wiele w tych warunkach).
Od marca do lipca wyprowadza kilka lęgów. Samica kosa składa 3–6 wysmukłych jaj (zwykle 6, w powtarzanych lęgach – 4–5). Barwy jaj zmienne – od zielononiebieskich w czerwonobrązowe, liczne i drobne rdzawe plamki, po brązowe.
Jaja wysiadywane są przez okres 12–14 dni przez samicę. Średnio co godzinę przylatuje samiec, pozwalając jej na chwilę odpoczynku i zdobycie pożywienia.
Wymiary: długość ciała 24 – 28 cm, rozpiętość skrzydeł 34 – 40 cm, skrzydło złożone 12 – 14 cm, ogon 10,5 – 12 cm, waga 75 – 120 g.
W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Od dawna zwiększa swą liczebność, do czego przyczyniły się: zaprzestanie na początku XX wieku odłowów do celów konsumpcyjnych oraz synantropizacja zasiedlanie miast.
Źródła: „Ptaki Polski” Jan Sokołowski; Warszawa 1988.
„Atlas Ptaków” Marcin Karetta; Bielsko-Biała 2010.
