Rusałka żałobnik znany też jako Sadownik żałobnik to z pewnością jeden z piękniejszych Polskich motyli, spotkać go można zarówno na terenach nizinnych, w dolinach górskich jak i wyżej w górach nieopodal wartko płynących strumieni otoczonych bujną, kwitnącą roślinnością. Typowym środowiskiem życia rusałki żałobnika jest las liściasty bądź mieszany, poprzecinany strumieniami, potokami bądź drogami gruntowymi a także śródleśne polany i miejsca wycinki drzewa. Motyle większą część czasu spędzają na terenie nie osłoniętym koronami drzew, ponieważ są owadami słońcolubnymi.
Rusałka żałobnik chętnie przysiada w nasłonecznionych miejscach- na kamieniach, drogach, pniach drzew lub na dużych liściach, wygrzewając ciało.
Sadownik żałobnik to jeden z większych Polskich motyli, rozpiętość jego skrzydeł może sięgać nawet 9 cm. Tak duży motyl łatwy jest do zauważenia gdy w słoneczne dni szybuje majestatycznym lotem, bądź wygrzewa się na wilgotnej ziemi przy okazji pobierając wodę do organizmu, lub siedzi na spękanej korze drzew- najchętniej liściastych (brzoza, dąb, olcha, drzewa owocowe). Motyl ten rzadko jest obserwowany na kwitnących bylinach, ponieważ pożywienie sadownika żałobnika stanowią fermentujące owoce i soki wyciekające z uszkodzonych drzew- i właśnie stąd pochodzi jego nazwa. Osobniki spotykane wiosną są zazwyczaj nieco mniej efektowne ze względu na wyblakłe barwy. Gatunek ten pojawia się w ciągu roku tylko w jednym pokoleniu. Wiosną samice składają jajeczka w dużych skupieniach. Jajeczka składane są w spiralnych wstążkach, które otaczają gałązki roślin pokarmowych: wierzb, osik, wiązów, brzóz, jabłoni, grusz, śliw, czereśni czy jarzębiny.
Rusałka żałobnik ma bardzo efektownie wyglądające skrzydła, które na wierzchu mają aksamitny wygląd o czarno-wiśniowej barwie z żółtą obwódką i rzędem błękitnych prostokątów/plamek ułożonych prostopadle do obwódki. Z reguły są to motyle bardzo płochliwe i trudno je oglądać z bliska.
Okres życia żałobnika trwa od lipca do maja, z przerwą na zimowanie. Wiele osobników ginie w okresie zimy, gdyż na przezimowanie wybierają miejsca, które stają się dla nich nie pozwalającą się wydostać pułapką.
Dorosłe motyle wylęgają się w połowie lipca i mogą żyć aż do początku czerwca następnego roku, wyżej w górach wylęg przeciąga się do początków sierpnia. Po hibernacji widywane są czasem daleko od miejsc rozrodu, także w niezbyt typowych dla siebie miejscach, na przykład w większych miastach.
Źródła: „Motyle Polski Atlas” Jerzy Heintze; Warszawa 1990.
