Krokus to kwiat będący pierwszym zwiastunem wiosny w Polskich górach i na pogórzu. Łąki i trawniki usłane fioletowym dywanem krokusów, które czasem zakwitają gdy jeszcze leżą resztki śniegu, wyglądają przepięknie i dają nadzieję rychłego ocieplenia.
Szafran spiski jest byliną cebulową, jego kwiat wyrasta prosto z suchej jeszcze lub dopiero zaczynającej się zielenić trawy. Bardzo długi kielich kwiatu szafranu spiskiego wyrasta bezpośrednio z ziemi, a zalążnia tkwi w glebie. Podczas dojrzewania nasion szypułka kwiatu rośnie, tak, że nasiona wysuwają się ponad glebę. Przy niekorzystnych warunkach pogodowych kwiaty zamykają się.
Krokusy w zależności od warunków pogodowych kwitną od końca lutego do początku maja, zakwitają tuz po zelżeniu mrozów.. Rośliny te występują zazwyczaj masowo pokrywając zwartymi łanami górskie hale, łąki czy trawniki w miejscowojściach górskich i na pogórzu.
Wczesną wiosną z podziemnej bulwy wyrastają kwiaty, które po zapyleniu więdną, wysychają i niema po nich prawie żadnego śladu. Dopiero później pojawiają się liście. Z bulwki wyrasta zawsze tylko jeden głąbik i 3 do 4 liści, wąskich intensywnie zielonych i lśniących, z białym prążkiem w środku a spodem matowym.
Okwiat (kielich z koroną) składa się z 6 działek w kolorze jaśniej bądź ciemniej fiołkowych, niektóre z odmian regionalnych maja węższe bądź szersze płatki, zazwyczaj zakończone sercowato bądź potrójnie ale czasem tez szpiczasto. płatki korony kwiatowej zrośnięte są na dole w długa rurkę.
Słupek kwiatu zakończony jest trzema pomarańczowymi znamionami, poniżej nich znajdują się trzy, również pomarańczowe pręciki. Zalążnia znajduje się pod rurka tworzona przez płatki i tkwi już pod powierzchnia gruntu. Po zapyleniu i zwiędnięciu kwiatu, owoc wysuwa się ponad powierzchnię gleby na zielonej szypułce. Owocem jest torebka pękająca po dojrzeniu na 3 części, zawiera spore, żółtawe nasionka rozsiewane głównie przez mrówki.
W Polsce gatunek objęty jest ochroną częściową (od 2014 r.). W latach 1946–2014 znajdował się pod ochroną ścisłą. Zagrożeniem dla gatunku jest zmiana jego naturalnych siedlisk: zaorywanie łąk i pastwisk oraz zaprzestanie koszenia i wypasania łąk.
Źródła: „Rośliny Tatrzańskie” Zofia Radwańska- Paryska Warszawa 1988.
„100 najpiekniejszych roślin w Polsce” Renata Krzyściak- Kosińska, Marek Kosińsk
