Roślina trwała z rodziny storczykowatych, rosnąca na mokrych łąkach w całej Polsce niżowej.
Kukułka plamista kwitnie od maja do lipca, jest owadopylna. Kwiaty zwodnicze – imitują kwiaty roślin owadopylnych, nie oferują jednak owadom nektaru. Kwiaty zebrane są w kłos, w kolorze różowym bądź fioletowym, czasami też w białym – w zależności od nasłonecznienia i podłoża. Kłos początkowo jest szerokostożkowaty, potem walcowaty. Ma długość 3-5 cm i składa się z 8-25 kwiatów. Boczne listki okwiatu są podniesione do góry, środkowa klapa warżki (dolnego płatka kwiatu) jest znacznie węższa od klap bocznych. Warżka ma długość 5-10 mm i posiada wyraźny ciemnoczerwony rysunek. Ostroga znacznie krótsza od zalążni. Zalążnia skręcona i czerwono nabiegła, prętosłup jasnoróżowy.
Owoc kukułki plamistej stanowi torebka pękająca, o bardzo licznych i bardzo małych nasionach. Nasiona nie zawierają żadnych substancji odżywczych i nie maja wykształconych zarodków, które zazwyczaj znajdują się w nasionach. Kiełkowanie nasion storczyka i dalszy ich rozwój jest całkowicie uzależnione od współżyjących z rośliną grzybów, których strzępki są już w nasieniu. Grzyb rozrasta się wewnątrz tkanek storczyków i zaopatruje roślinę w substancje pokarmowe. Wszystkie storczyki są grzybożywne.
Łodyga jest pełna, wzniesiona, soczysta, gruba, o wysokości do 70 cm.
- Liście wąskolancetowate, najszersze poniżej dolnej połowy. Na łodydze jest ich zwykle 3-5 i są stromo wzniesione do góry. Mają wyraźne czerwobrunatne plamki, co znalazło swój oddźwięk w nazwie tego gatunku. Najwyższy liść łodygowy ma długość 1,5-4,5 jest podobny do przysadki i nie sięga do podstawy kwiatostanu. Przysadki są lancetowate i zmniejszające się ku górze kwiatostanu.
- Bulwa jest podwójna, pocięta głęboko na wąskie odcinki.
- Kwiaty storczyków zapylane są przez pszczoły i trzmiele, owad siada na warżce usiłując dostać języczkiem do ostrogi, przy tej czynności owad opiera głowę o pylniki których woreczki pękają i pyłek wysypuje się na owada. Gdy owad z pyłkiem na głowie odwiedzi inny kwiat storczyka, trafi pyłkiem wprost na znamię i powoduje zapylenie.
- Kukułka Plamista objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową!
- Zagrożeniem dla tej pięknej rośliny jest osuszanie terenów podmokłych a także zanieczyszczanie wód, regulacja rzek wiążąca się z likwidacją lasów łęgowych i zarastanie torfowisk i łąk przez trzcinę lub roślinność krzewiastą.
