Ptak mniejszy od wróbla, bardzo efektownie upierzony, o charakterystycznym rysunku na głowie i skrzydłach.
Zasiedla cały obszar Polski, w górach dochodzi do wys. 1000 m.n.p.m. Na nizinach skupia się głównie w okolicach ludzkich osiedli, dość liczny, w przeszłości rzadszy z uwagi na większy udział lasów.
Występuje na brzegach lasów, w ogrodach i parkach, wymaga otwartych przestrzeni porośniętych chwastami.
Samiec śpiewa świergotliwie na wzniesionych stanowiskach dość przyjemną dla ludzkiego ucha melodię – miękkie, kilkakrotnie powtarzane wabiące tony, które przeplatają trele i świergot. Jednocześnie zwykle wykonuje żwawe ruchy całym ciałem. W powietrzu ptaki przywołują się charakterystycznym wabieniem „didlit szczyglik szczygelit” lub „cit wit”, którego nie można pomylić z żadnym innym gatunkiem.
Przód głowy, dookoła dzioba czerwony dalej w kierunku tułowia biała obwódka i czarny kołnierz, wierzch ciała rudobrązowy, skrzydła czarno-biało kreskowane z długą żółtą kreską, spód ciała jasny z bezowym odcieniem, pierś rudobrązowa, ogon czarno-biały. Różnica między płciami w ubarwieniu jest trudna do zauważenia w terenie. U samca czerwona maska nad okiem dotyka i czasami przekracza oko, pod skrzydłem czarne ubarwienie. U samicy maska kończy się w połowie głowy i jest koloru ciemnopomarańczowego, głowa jest bardziej okrągła niż u samca, a pod skrzydłem kolor jest brunatny do szaro-zielonego. Pewne określenie płci zapewnia jednak dopiero obserwacja ptaka trzymanego w ręku.
Szczygieł najłatwiejszy jest do zobaczenia jesienią i zimą, kiedy stada ptaków żerują na zachwaszczonych polach i nieużytkach.
Pożywienie szczygła stanowią nasiona chwastów, zwłaszcza ostów, latem również owady (szczególnie mszyce, drobne chrząszcze, gąsienice i dwuskrzydłe) i nasiona drzew. Zaobserwowano, że zjada nasiona przynajmniej 152 gatunków roślin, a wiosną również pąki drzew.
Szczygły przedstawia się najczęściej na oście lub łopianie, ponieważ ich ulubionym i podstawowym pokarmem są ich dojrzałe nasiona. Sama nazwa łacińska wywodzi się od carduus, co oznacza oset.
Szczygieł swoje gniazdo zakłada wysoko w koronie drzewa, wije je misternie z źdźbeł, włosia i mchu.
Gniazdo ma kształt grubościennej czarki. Ptaki dobrze je ukrywają.
Od kwietnia do lipca składa 4-6 niebieskawych, brązowo nakrapianych jaj, wysiaduje je 11-14 dni, młode opuszczają gniazdo po 13-16 dniach.
Wymiary: Długość ciała 12,5 cm, rozpiętość skrzydeł 25,5 cm, skrzydło złożone 7,8-8,4 cm, ogon 5 cm, waga 13-19 g.
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Ze względu jednak na liczność krajowych populacji nie wykonuje się wobec tego ptaka specjalnych zabiegów ochronnych.
