W indeksie gatunków mojej ulubionej książki „Ptaki Polski” z 1988 r. próżno szukać tego Ptaka pod nazwą „Pustułka”, jest tam jako „Sokół Pustułka” obecnie jednak używa się tej pierwszej nazwy.
Tego niewielkich rozmiarów drapieżnego ptaka z rodziny Sokołowatych spotkałem w Pieninach gdzieś pomiędzy Dębnem a Czorsztynem.
Pustułka jest niewielka, posiada długi, rozszerzony na końcu ogon i zaostrzone skrzydła.
W ubarwieniu samca występują różne kolory: rudy na wierzchu ciała, popielaty na głowie i ogonie, bezowy na spodzie ciała i czarny na lotkach i końcu ogona. Grzbiet i pokrywy skrzydłowe zawsze rdzawobrązowe z czarnymi, trójkątnymi plamami, również pazury są czarne. Samica jest bardziej brązowa z wierzchu i ma kreskowaną głowę. U obu płci spód ma kremową barwę o gęstym nakrapianiu. Niebieskawoszary ogon jest długi, u samca z widoczną z daleka szeroką, biało obrzeżoną, czarną pręgą, u samicy oprócz szerokiej, czarnej pręgi występuje szereg węższych, ciemnych prążków.
Pustułka występuje w całym kraju, nie omijając nawet Tatr, największa liczebność notuje się w krajobrazie rolniczym oraz na osiedlach o zabudowie wielorodzinnej, a także w centrach dużych miast. Liczebność w Polsce to ok 3000 par lęgowych.
Chętnie wybiera zadrzewienia śródpolne, szpalery drzew w otwartym krajobrazie.
Spośród ptaków drapieżnych łatwa do obserwacji, lecz pomimo to bardzo często mylona z krogulcem lub kobuzem. Jednak to ona jest najczęściej spotykanym ptakiem drapieżnym. Wydaje się, że liczebność miejskich ptaków znajduje się na stabilnym poziomie, choć pomoc ze strony człowieka może sprzyjać jej wzrostowi. Zauważono też zasiedlanie nowych miast we wschodniej i północnej Polsce.
Gniazda zakłada na obrzeżach lasów, urwiskach kamieniołomów i piaskowni a także na wysokich budynkach.
Sama gniazda nie buduje, zajmując stare gniazda wron, gawronów, gołębi lub innych ptaków. Korzysta także ze skrzynek lęgowych, zwłaszcza typu półotwartego.
Od marca do czerwca składa 3-6 jaj o żółtawej barwie z ciemnym plamkowaniem. Wysiaduje je 30 dni, po kolejnym miesiącu młode opuszczają gniazdo.
Pożywienie Pustułki stanowią przeważnie myszy, norniki, jaszczurki, żaby i owady. Zdobycz chwyta na ziemi wypatrując ją swym sokolim wzrokiem wysoko z powietrza. Trzepocze skrzydłami zawisając w miejscu. W wybranym miejscu zawisa z opuszczonym ogonem i uniesionymi, szybko poruszanymi skrzydłami i w razie dostrzeżenia zwierzyny ostro pikuje w dół. Często manewr musi powtarzać, bo nie kończy się on sukcesem. Tam, gdzie jest większa obfitość pokarmu, jak świeżo skoszone łąki, można spotkać większą liczbę tych ptaków, choć poza okresem lęgowym prowadzą samotniczy tryb życia. Polowania na ptaki zdarzają się zwykle latem, zwłaszcza w lipcu, i zimą, szczególnie w styczniu. Skuteczność łowów jest bardzo dobra, gdy weźmie się pod uwagę słabe przystosowanie pustułki do takiej zwierzyny – słabe i krótkie nogi oraz długie sterówki powodują wolniejszy lot niż u kobuza czy sokoła wędrownego. Skutkuje to odpowiednią taktyką polowania – chwyta przeważnie ptaki, które siedzą na dachach lub unikają przemoczenia piór przez deszcz lub śnieg. Zimą jej ofiary są o tyle łatwiejsze do schwytania, że często skupiają się w stada. Drapieżnik ma jednak problem ze ściganiem zwierzyny w locie.
Wiosną ptaki przylatują od początku marca do polowy kwietnia. Jesienna wędrówka zaczyna się od końca sierpnia i trwa do listopada. Pustułki lecą pojedynczo, rzadko grupami składającymi się z kilku osobników.
Polska nazwa ptaka wywodzi się od rosyjskiego „pustoj”, co oznacza „głupi”. Tak negatywne określenie nadali jej jednak sokolnicy, którzy nie mogli wyszkolić tego gatunku do polowania na ptaki. Uważali zatem, że brakuje mu zdolności niezbędnych do nauki nowych umiejętności. Wynika ona jednak głównie ze sposobu latania oraz taktyki chwytania ofiar.
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Wymaga ochrony czynnej, np. poprzez zakładanie budek lęgowych.
Źródła: „Ptaki Polski” Jan Sokołowski; Warszawa 1988.
„Atlas Ptaków” Marcin Karetta; Bielsko-Biała 2010.
